نسبت حکمت عملی و علوم اجتماعی در چیست؟
تاریخ انتشار: ۲۴ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۶۱۶۶۱۲
یحیی بوذری نژاد دانشیار دانشگاه تهران و پژوهشگر فلسفه و اندیشه اجتماعی متفکرین مسلمان در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص برپایی همایش حکمت عملی مبانی و روشها که از سوی مؤسسه حکمت و فلسفه اسلامی برگزار میشود؛ گفت: فلسفه در اصطلاح در گذشته به معنای علوم بود. علوم را تقسیم میکردند به علوم نظری و علوم عملی و علوم صناعی یا فلسفه نظری و فلسفه عملی و فلسفه صناعی.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
وی ادامه داد: در تعریف آنها باید گفت که هر علمی موضوعی دارد که در خصوص مسائل یک علم بحث میکند. اگر وجود موضوع علمی وابسته به أراده و اختیار و کنش انسان باشد این را در اصطلاح علوم عملی یا فلسفه عملی میگوئیم و اگر موضوع علمی در اختیار انسانها نباشد به آن علوم نظری میگوئیم. به عنوان مثال وقتی میخواهید در خصوص مواد و ترکیبات مواد صحبت کنید یا در خصوص ستارگان تحقیق انجام بدهید وجود این علوم مثل ستارگان و اجسام و این پدیدههای طبیعی هیچکدام وابسته به اراده انسانها نیست یعنی اراده انسان در آفرینش آنها و در ایجاد آنها دخلی و تصرفی ندارد به این علوم، نظری میگوئیم. اما وقتی در خصوص سیاست، اقتصاد، مدیریت انسانها، انواع حاکمیت و ساختارهای حکومت و، مسائل اجتماعی صحبت بکنید همه در گرو این است که انسان تحقق داشته باشد و کنش و اختیار داشته باشند تا این علوم و روابط شکل بگیرد تا انسان نباشد و نیاز به تبادل کالا بین انسانها نباشد دانش اقتصاد و مدیریت و دانش این چنینی را شکل نخواهد گرفت.
بوذری نژاد افزود: در گذشته حکمت و فلسفه عملی هم مرادش این است. یعنی پرداختن به موضوعاتی که وجود آنها در اختیار انسان است. در گذشته آن را به اخلاق، تدبیر منزل و سیاست مدن تقسیم میکردند. تدبیر منزل امروز توسعه پیدا کرده و به دانشهایی همچون اقتصاد تبدیل شده سیاست مدن هم در خصوص جامعه آرمانی و جامعه فاضله و انواع جوامع فاضله و غیر فاضله بحث میکند این تعریفی است که در خصوص حکمت عملی ارائه میدهیم.
این نویسنده کتب فلسفی با تاکید بر اینکه حکمت عملی مبانی هستی شناسی، مبانی روش شناسی و معرفت شناختی را دارد، ادامه داد: یکی از مهمترین مبناهای روش فلسفه عملی و حکمت عملی توجه کردن به روش استدلال قیاس برهانی است یعنی سیر از کل به جز با توجه به تکیه بر یقینیات و بدیهیات که در منطق صوری بیان شده است. در حوزه روش شناسی ویژگیهایی در فلسفه عملی وجود دارد در حوزه هستی شناسی بیتردید حکمت عملی مبتنی بر باور به وجود عوالم عقل و عوالم غیر محسوس است و در واقع به این که فراتر از جهان ماده کمالی برای انسان در نظر گرفته شده است.
وی ادامه داد: این همایش در صدد این است که در خصوص فلسفه عملی و آنچه که در گذشته تاریخی ما بوده مباحثی را از نگاه متخصصین با توجه به مقالات مختلفی که ارسال میشود، بررسی کند. ما باید جایگاه حکمت عملی را در جهان اسلام نشان دهیم. به نظر میرسد که در تمدن اسلامی در کنار فلسفه عملی از دانشهای عملی دیگری که وابسته به علوم نقلی، وابسته به علومی است که برخاسته از اسلام و قرآن است داریم مثل دانش فقه.
اختلاف نظر فارابی و بوعلی سینا در خصوص دانش فقه
بوذری نژاد ادامه داد: همیشه در تمدن اسلامی در خصوص نسبت دانش فقه و دانش فلسفه عملی مباحثی بین بزرگان فلسفه در گرفته که جایگاه حکمت عملی را در تمدن اسلامی نشان بدهد. ابونصر محمد فارابی معتقد است که آنچه که کلیاتش در حکمت عملی و فلسفه عملی بیان شده جزئیات آن در فقه بیان شده است یعنی در نگاه فارابی فلسفه عملی در رأس قرار دارد و جایگاه اساسی را در نظام اندیشه و در عمل دارد و دانش فقه بیان جزئیات فلسفه عملی است البته دیدگاه شیخ الرئیس ابن سینا هم تفاوتی دارد با فارابی و آن این است که مبادی فقه و فلسفه عملی در فقه و شریعت آمده است در واقع بزعم بوعلی باید اینطور گفت که حکمت عملی و فلسفه عملی بیان جزئیات مبادی شریعت هست. در هر صورت علیرغم اینکه بین این متفکر بزرگ اختلاف وجود دارد در خصوص نسبت فقه و حکمت عملی ولی هردو به جایگاه عظیم و مهم فلسفه عملی و حکمت عملی اشاره دارند با رویکردهای متفاوت و نگاههای مختلفی که بینشان وجود دارد.
وی با طرح این سوال که چرا امروز بازگشت و پرداختن به مسائل حکمت عملی مهم و ضروری است؟ ادامه داد: معتقدم سه گونه علم اجتماعی در تاریخ بشر روی داده است نخست علم اجتماعی که مبتنی بر روش قیاس منطقی است و همان حکمت عملی که توسط فارابی و طرفداران او در جهان اسلام تحقق پیدا کرد و دیگری علم اجتماعی که مبتنی بر آرای ابن خلدون که او هم مبتنی بر تجربه و حواس دانش عمران شکل داد. دیگر معرفت اجتماعی در دنیای جدید است و آن هم کنار گذاشتن روش قیاس منطقی و روش توجه به نقل و سنت در عصر جدید که در آن پرداختن به مسائل اجتماعی و کنشهای انسان با توجه به روشهای جدید است.
پژوهشگرفلسفه و حکمت در خصوص روشهای جدید در حوزه تحقیقات اجتماعی گفت: روشهای جدید در حوزه تحقیقات اجتماعی یا روشهای کمی است یعنی کسانی که میخواهند هم آنچه که در علوم تجربی وجود دارد را به عنوان روش وارد علوم اجتماعی کنند مثل دورکهایم و کنت و یا محقق مسائل اجتماعی و انسانی را با روش تجربی بررسی نمیکند و از روشهای تفسیری استفاده میکند.
وی ادامه داد: این سه اتفاق در دنیا افتاده است و در هر یک مبانی هستی شناسی و معرفت شناختی مختلفی وجود دارد. امروز نه در حوزه علوم اجتماعی که مبتنی بر روشهای کمی است و نه در حوزه علوم اجتماعی که بر مبتنی بر روشهای کیفی است ما به قطع و یقین نمی رسیم بر خلاف ادعایی که در ابتدا دانشمندان جدید مطرح میکردند که اگر روش تجربه را در تحقیقات به کار ببریم به قطعیت و یقین میرسیم؛ در هر دو روش به یک نسبیت رسیدیم.
نوذری نژاد افزود: امتیاز حکمت عملی به آن بهرهای است که از یقین و قطع در حوزه عمل دارد و پذیرش عوالم متعدد هستی است و امروز در حوزه دانشهای عملی بشر نیاز به یک قطع و یقین دارد که آن را دستاویز خود قرار دهد و حکمت عملی میتواند این امتیاز نسبت به علوم اجتماعی جدید را ایجاد کند. توجه به حکمت عملی بازخوانی گذشته تاریخی در حوزه اجتماعی است و احیای آنچه که متفکرین در جهان اسلام در حوزه عمل و کنش اندیشیده اند.
وی در پایان گفت: این جایگاه حکمت عملی در تمدن بشری و اسلامی و از طرفی علوم اجتماعی جدید و نسبت آن با فلسفه عملی باعث شده است که مؤسسه فلسفه و حکمت با برگزاری همایشی اذهان متفکران را نسبت به حکمت عملی تحریک نماید.
کد خبر 5653006 سمانه نوری زاده قصریمنبع: مهر
کلیدواژه: علوم اجتماعی قرآن ابن خلدون فارابی دانشگاه تهران حکمت عملی موسسه حکمت و فلسفه ایران قرآن قرآن کریم فعالیت های قرآنی حوزه علمیه کتاب نشست علمی ایران انقلاب اسلامی ایران قران ایام فاطمیه شیعه انقلاب مولوی عبدالواحد ریگی علوم اجتماعی فلسفه عملی فلسفه عملی حکمت عملی حکمت عملی دانش فقه انسان ها روش ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۶۱۶۶۱۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
شهید مطهری در اوج حکمت و استادی، روضه خوانی را ترک نکرد
به گزارش خبرنگار مهر، مراسم چهل و پنجمین سالگرد شهادت آیت الله دکتر مرتضی مطهری در مسجد جامع نارمک برگزار شد. در این مراسم که از طرف خانواده شهید مطهری و ستاد سالگرد برگزار شد، اقشار مختلف مردم حضور داشتند.
حجت الاسلام سید محمدرضا هاشمی تهرانی در این مراسم سخنرانی خود را با موضوع علم و معرفت و جایگاه عالم دینی در جامعه آغاز کرد و گفت: در سیره امام جعفر صادق (ع) جهل و نادانی بزرگترین مرض بود. انسان در حرف ممکن است ادعای دینداری داشته باشد، اما تا مادامی که نسبت به توحید و ولایت جاهل و نادان باشد و نتواند حق را از باطل تشخیص دهد، دینداری اش هم ارزشی نخواهد داشت.
وی با اشاره به روایتی که در زمره روایات دقیق اهل بیت (ع) است اظهار داشت: از پیامبر اکرم (ص) سوال کردند که کدام عمل از همه اعمال پرفضیلتتر است. پیامبر در جواب فرمودند: پرفضیلتترین عمل، علم به خداست. سوال کننده متعجب شد و فکر کرد که پیامبر متوجه سوال وی نشده است و دوباره سوال را پرسید. حضرت نگاهی کردند و باز فرمودند همان پاسخ را فرمودند. سوال کننده تعجبش بیشتر است و گفت من از عمل میپرسم شما جواب من را چیز دیگری میدهید. حضرت فرمود اگر کسی علم به خدا نداشته باشد، معرفت به توحید نداشته باشد، شناخت نداشته باشد کمترین اعمال او مقبول درگاه خداوند است. اما آن کسی که نمیداند چه کسی را میپرستد و علم به خدا ندارد و حقیقت توحید برای او مجهول است هر چقدر هم عمل کند فایدهای ندارد.
هاشمی تهرانی با بیان اینکه علم و معرفت یک حقیقتی است که ائمه اطهار مکرراً شیعیان را به آنها توصیه میکردند، تصریح کرد: محب و شیعه بیسواد و بیمعرفت، به درد اهل بیت (ع) نمیخورد. معارف غنی اهل بیت (ع) غیر از این چیزهایی است که ما در کتابهای خود میخوانیم. اهل بیت (ع) در مقام آموزش شیعیان یک راه خاصی را طی کردند. شیعه و محب بی سوادِ جاهل به چه دردی میخورد.
این سخنران با بیان اینکه یکی از ویژگیهای برجسته و منحصربفرد استاد مطهری این بود که تراز منبر را در عالیترین سطح خود حفظ کرد، ادامه داد: استاد مطهری جایی که منبر میرفت وقتی پایین میآمد منبر و مطالب او کتاب معرفتی شیعه میشد. در زمان خود برخی از این کتب به چاپ ۴۰، ۵۰ و ۶۰ میرسید.
استاد مطهری تراز عالم دینی را حفظ کرد. اینکه ما بنشینیم خواب، خاطره و حکایات شخصی تعریف کنیم به چه دردی میخورد. باید از استاد مطهری یاد بگیریم.
حجت الاسلام هاشمی تهرانی گفت: ابان ابن تغلب از بزرگترین اصحاب اهل بیت بوده است. کسی که امام صادق (ع) برای او احترام ویژهای قائل بود. ذهبی یکی از رجالیون قدرتمند اهل تسنن نقل میکند که احترام ابان ابن تغلب در مسجد النبی و مدینه بیشتر از امام صادق (ع) بوده است. تمام مسلمانان از جمیع فرق به این شخصیت بزرگ سترگ آن زمان احترام میکردند. امام صادق (ع) مکرر میفرمود خدا ابان ابن تغلب را رحمت کند، او ۴۰ هزار حدیث از پدرم امام باقر (ع) حفظ کرده بود، مکرر فرمود اگر ابان نبود روایات امام باقر (ع) ضایع شده بود. اینها شیعه بودند و در مسیر احیای امر اهل بیت کار میکردند.
این سخنران مذهبی اضافه کرد: هیئت گرفتن و نماز جماعت فوقالعاده خوب است، اما آنچه که یکایک ما موظف هستیم این است که معارف اهل بیت (ع) را ابتدا یاد بگیریم و به نسل بعد خود منتقل کنیم.
وی با اشاره به اینکه مساله حجاب یکی از معضلات کف جامعه است که خیلی فراگیر است، ابراز کرد: بسیاری از بزرگان و مسئولین نظام دغدغه حجاب دارند. اگر معارف دینی در سطوح مختلف ارائه میشد و با این جوانان حرف زده میشد اینجای کار نبودیم. آیت الله مطهری با سعه صدر با تمام مخالفین بحث میکرد. مباحثات دقیق، بدون اینکه از کوره در برود. اسلام این را میخواهد که انسان آنچنان قدرت پیدا کند و معرفت عمیق دینی را آنچنان ارائه کند و بگوید هر کسی هر چه شبهه دارد بیاورد. این خصیصه مکتب تشیع و امام صادق (ع) است. علمای ربانی دین ما این چنین بودند.
هاشمی تهرانی گفت: تهران بزرگانی به خود دیده است. مرحوم ابوالحسن رفیعی قزوینی، مرحوم شاه آبادی در تهران منبرهای عمیق معرفتی میرفتند که پامنبریها آنها طلاب و دانشجو نبودند، بازاریهای تهران بودند. مرحوم آیت الله میرزا عبدالکریم روشن در چهارراه سیروس برای مردم توحید تبیین میکرد.
او با ابراز تأسف از اینکه امروزه در فضای حقیقی و مجازی حشر با علما از بین رفته است، اظهار داشت: علمای ربانی در برخی نقاط مهجورند. هیئات مذهبی خیلی اوقات منبری ندارد. آقای مداح میآید سینه زنی را برگزار میکنند و تمام میشود.
حجت الاسلام هاشمی تهرانی در پایان گفت: برخی آقایان علمشان که بالا میرود دیگر ابا دارند که روضه بخوانند اما شأن جلیل القدر مرحوم آقای مطهری این بود که در اوج حکمت و استاد تمامی حوزه و دانشگاه وقتی منبر میرفت روضه میخواند و در روضه برای سیدالشهدا هق هق میکرد که نشان میدهد در اوج علم و معرفت هم که باشی تنها راه نجات، راه اختصاصی رحمت واسعه حضرت سیدالشهداء (ع) است.
کد خبر 6095665 سمانه نوری زاده قصری